Klikatu argazkien gainean handiago ikusteko

Izaroren Cerodenero disko berriko kantetarako koreografiak egin izanak ikusgarritasuna eman die musikagintzaren ekosisteman. Baina Jaiotz Osa eta Xabier Mujika aspaldi hasi ziren ibilbide profesionala dantzatzen; mugimenduekin, jantziekin, mundu bisualak eraikitzen. Euri asko egin du bien arteko topaketatik, 2019ko azaroan, Kenophobia pieza sortu zenetik. Geroago etorriko ziren Expectations will not kill you (2020), Loser (2020), Ghau proiektu musikalari loturiko piezak (Gartxotekin batera, 2021), Abundance (2022), Bueltaxka (2023)… eta heltzear daudenak. Osa + Mujika dira.  

Testua: Igone Mariezkurrena
Argazkiak: Carlos Ojeda Jimenez

Irakurri dut “gutxienez astean behin” hausnartzen duzuela dantza uztea. Zer moduzko eguna daukazue gaur?
Jaiotz Osa: Astean bitan edo hirutan ere bai! Ilusioz eta indartsu hasten zara… baina gero denbora gehiago pasatzen duzu salmenta-lanean borrokan eta makina martxan mantendu nahian sortzen baino. Horrek desgaste handia dakar.
Xabier Mujika: Nik erabaki dut soilik urten behin pentsatzea horri buruz, eta hartzen dudan determinazioarekin aurrera! Etengabe zalantzan aritzeak energia eta denbora gehiegi kontsumitzen duelako.
J.O.: Jakina! Aurtengo boloak lotu bitartean begirada jada hurrengo urtean jarri behar duzu; zerbait berria sortu behar duzu honetatik bizitzen segitzeko. Entrenatu behar duzu sasoia mantentzeko… mila gauza! Itogarria da. Pozik gaude egiten dugunarekin, baina garrantzitsua da salatzea zein baldintzatan aritzen garen gustatzen zaigun honetan.

Ez dakit hain justu frustrazio horretatik sortu ote zenuten Bueltaxka kaleko pieza berria. Helburuak lortzeko ezinegonean elkarren konpainiaren plazera aurkitzen duten bi laguni buruzkoa da. Zuek ikusten zaituztet islatuta.
J.O.: Gure sorkuntza guztiak dira, neurri batean, autobiografikoak.
X.M.: Bueltaxka bezalako pieza motzetan narratiba ez da oso konplexua izaten, baina bai: inoiz iritsiko ez den zerbaiten bilaketaz ari da… eta, azkenean, tira, ulertzea hemen gaudela, lanean ari garela, eta harro gaudela egiten dugunaz.

Bueltaxka eta Abundance (antzokietarako obra luzeagoa) txandakatzen egin duzue urtea. Nola hartu dituzte ikusleek?
J.O.: Bi ikusle mota bereizten ditut. Batetik, dantza erabat arrotza zaiona eta antzokira noizean behin joaten dena. Eta, bestetik, dantza edo antzerki mundukoa den ikuslegoa, aditua, espezializatua. Gure piezak denentzat dira ulergarriak, lan hori propio egiten dugulako: unibertso abstraktutik ihes egin eta gauza esplizituak kontatzea gustatzen zaigu, mezu zuzenak helaraztea.

Eta besteak, ikusle “adituak”, zer dio zuen lanari buruz?
J.O.: Zerbait desberdina ikusten dute gure proposamenean: koloretsua, freskoa, pertsonala.
X.M.: Dantza munduan ere bi unibertso daude: super purista izaten jarraitzen duten horiena; eta gazteagoena, gure mood berean daudenak.

Zein da mood hori?
X.M.: Guk dantza ulertzen dugun moduan, mugimendua ez da elementu bakarra, ezta garrantzitsuena ere. Puristentzat, lehengo kontzeptzio abstraktua dutenentzat, taula gainean ezerk ezin dio itzal egin mugimenduari.Gure helburua, aldiz, mezu bat helaraztea da, eta horretarako baliatzen dugu mugimendua ez ezik, dramaturgia, musika, jantziteria…
J.O.: Batzuetan denbora gehiago pasatzen dugu koloreak eta oihalak aukeratzen mugimenduak perfekzionatzen baino! –barrez–. Horrek ez du esan nahi ez dugunik teknika zaintzen. Gu ere ikasitakoak gara, formakuntza dugu, ni kontserbatoriotik pasatu nintzen, Xabier arkitektua da… baina ikuspegi zabalagoa dugu. Zuk imajinatzen duzu 2023an musika talde baten helburu bakarra izatea afinazioa edo bikaintasun-erakustaldi bat egitea?! Arteak ez du izan behar nork bere burua nabarmentzeko bide bat. Publikoarengan pentsatu behar dugu!
X.M.: Ba, dantzan, batzuek horretara itxita segitzen dute. Orain arte nagusi izan dira gainera, eta ziur aski horregatik falta izan zaio ikuslegoa dantzari. Baina kodigoak aldatzen ari dira, eta bi muturrak geroz eta gehiago aldentzen ari gara elkarrengandik.

Euskal publiko orokorrak, orduan, ez du dantza-kulturarik?
X.M.: Biarritzen beharbada bai! –barrez–.
J.O.: Hori da… baina bestela ez!
X.M.: Han balleta dute eta dantza oso presente dago kultura-egitarauetan, jendeak oso barneratuta du dantza kontsumitzeko ohitura hori eta, adibidez, Maitaldia jaialdiko emanaldi guztietako sarrerak saltzen dituzte!

Nolako lana egin beharko genuke hori Euskal Herri osora zabaltzeko?
J.O.: Hezkuntza. Jendeak badaki musikari batek edo aktore batek zer egiten duen. Baina hemen Euskal Herrian dantzari profesionalak existitzen garenik ere ez daki publikoak. Ikasgeletan, arteari orokorrean eta dantzari bereziki, ikusgarritasuna emateko premia handia dago. Nik neronek, gaztetxoa nintzenean, banekien dantzari izan nahi nuela, baina ez nekien ze bide egin behar nuen horretarako; ez nekien goi-mailako ikasketak daudenik, ez nekien hau ogibide bat izan zitekeenik ere. Ezjakintasuna erabatekoa da.

Eta horrek publiko hobea ere ekarriko luke?
J.O.: Hobea edo… dantza obra bat zer den ulertuko duena behintzat bai! Kontzertu batera, gustatu ala ez, publikoa lasai joaten da, badakielako musikariek zer eskainiko duten. Baina dantza emanaldi bat deserosoa da ikusle gehienentzat, konfort zonatik urruntzen delako, eta ezjakintasunak beldurra dakarrelako. Ez dira etortzen disfrutatzera, esfortzu bat eskatzen die.
X.M.: Eta ez du soilik zerikusia dantzarekin, arte-disziplinarekin berarekin. Baizik eta abstraktutasunarekin. Eskultura edo pintura garaikidearekin ere gertatzen da. Jendeak pentsatzen du garaikideak abstraktua izan behar duela halabeharrez, eta horrek sortzen du beldurra. Hortaz, pentsa: dantza + garaikidea konboak… sekulako nagikeria ematen dio jendeari!

Eta gainera, salbuespenak salbuespen, zuenak bezalako proposamenak dantza garaikide jaialdien markoan programatzen dituzte soilik! Aretoek ezin al dituzte zuzeneko dantza emanaldiak hartu kontzertuak hartzen dituzten bezala?

X.M.: Donostiako Gazteszena bezalakoak salbu, Euskal Herriko antzoki gehienek urtean, asko jota, hiru dantza emanaldi programatzen dituzte, eta horietatik bi euskal dantza izaten dira! Orduan, jaialdietatik kanpo, jendeari ez zaio kasik honen berri heltzen. Maiztasun horrekin, oso zaila da publikoa sortzea.
J.O.: Askotan hitz egiten dugu gure artean horri buruz… Eta zergatik ez biak konbinatu gau baterako programazioan?! Adibidez, Merina Grisen kontzertua eta Osa+Mujikaren emanaldia. Pena da ez gertatzea… elementu komun asko ditugulako.

Aldarrikatzen duzuen diziplina nahasketa hori Gartxotekin gauzatu zenuten lehenengoz. Nola jaio zen harremana?
J.O.: Looser pieza sortzen ari ginela gertatu zen. Pare bat abesti behar genuen, letra indartsua izango zutenak.
X.M.: Milenial generazioa eta pop izar bilakatu nahi zuen protagonistaren ametsak ziren ardatza. Pandemia garaiko Gartxoten bideoak ikusita genituen, eta asko gustatzen zitzaigun bere estiloa, arreta handia jartzen duelako hitzetan.

Hortaz, zuen dantza musikatzeko misioa zuen. Normalean alderantziz izaten da: musika dantzatzen dugu.
X.M.: Bai… baina guk beti eman izan diogu garrantzia gure obren argazki osoari.
J.O.: Idatzi genion, eta berehala sortu zen konexio oso polita. OK edo KO eta Ilargia bi abesti haiek Ghau-ren lehenengo EPan sartu zituen. Eta, gerora, kanta gehiago erakusten hasi zitzaigun, guk berehala ikusi genituen abesti horientzako unibertso bisualak eta… horrela segitu zuen feedbackak. Bigarren EPan lagundu diogu; berak Abundance eta Bueltaxka piezetarako musika egin digu…

Zer da musikari baten unibertso bisuala? Zer sartzen duzue zaku horretan?
J.O.: Entzutetik harago doan beste guztia. Soinean daramana, bideoklipean zer gertatzen den, nola mugitzen den, agertzen diren elementuak, argia ala iluna den, uda ala negua… musikak transmititzen duena iruditara eramatea…
X.M.: … nola aurkeztu artista hori ikuslearen aurrean… atmosfera.

Aurten Izarok jo du zuen atea, Cerodenero diskoko hainbat kantaren koreografiak sortzeko.
Amets bat betetzea izan da! Limones en Invierno-rekin jada sumatu zitzaion unibertso bisual bat sortzeko asmoa, eta orain horren parte izatea… kristoren aukera izan da!

Zehazki nola eta zertarako eskatu dizue kolaborazioa?
J.O.: Batez ere mugimendua nahi zuen, dantzatu. Zer kontatu, nola, zein kolore erabili… oso argi zuen, baina mugimenduak behar zituen; koreografia bat eta dantzariak. Goxoki bat guretzat! Zoragarria da beste baten unibertsoan sartu eta hori apaintzea.

Dantzatzen ikasi behar izan du? Zuk irakatsi diozu?
J.O.: Bai, eta esperientzia oso polita izan da. Izaro oso langilea da eta gogo handia du show oso bat eskaintzeko.

Gartxoten eskutik ezagutu duzuenarekin alderatuta, beste mundu bat. Ala?
X.M.: Bai, Gartxotekin dena zen undergroundagoa… sei bideo bi egunetan grabatu beharra, aurrekontu txikiarekin, utzitako espazio batean… musikari gehien-gehienen errealitatea, alegia.
J.O.: Izarok, aldiz, zentzu horretan, babes eta azpiegitura askoz handiagoa dauka.

Oraingoan Izaro izan da baina, beharbada aurrerago iritsiko dira enkargu gehiago. Single kolpez kontsumitzen dugu musika eta artistek bideoklipak erabiltzen dituzte promoziorako elementu garrantzitsu bezala. Negozio-nitxo berria zabaldu zaizue?
X.M.: Bai, baina ez dago dirurik. Betikoa! –barrez–. Bizpahiru kasu kenduta, musikari gehienak aurrekontu mugatuekin aritzen dira eta, logikoa denez, nahiago dute dirua estudio on batean grabatzeko erabili, estilista bat kontratatzeko edo jantziterian gastatu baino!
J.O.: Bai… hala ere… esfortzu fisikoa eta ekonomiko handia den arren, ez baduzu egiten, ez da ezer gertatuko, betiko lekuan segituko duzu! Eta, egia esatea nahi baduzu, kontzertuetara joaten garenean, oraindik betiko argazkia ikusten dugu taula gainean: bateria, gitarra eta abeslari bat erdian.

Bururatzen zaizue urrezko araurik eszenaratze batek, mundu bisual batek, funtziona dezan?
X.M.: Hasteko, koherentzia. Osotasuna.
J.O.: Izaera ere garrantzitsua da, nor beretik aritzea, egiazkoa izatea, benetan barruan daukazun zerbaitekin ateratzea jendaurrera. Ez izatea beste askoren collagea, edo imitazio-serie bat. Eta, hala bada, horretan ere koherente izatea.
X.M.: Eta gehituko nuke gomendio bat: arriskatzea.

Momentuz, gurean, zentzu horretan ahalegina egin duten gehienak emakumezkoak dira: Izaro bera, Neomak, KaiNakai…
X.M.: Pello Reparaz eta Bulegokoak ere badabiltza horretan… baina argi dago genero rolak muga handia direla oraindik.
J.O.: Eta moda ere bai. Gizon asko hasi gara janzten dugunarekin kezkatzen, koloreak erabiltzen… baina orain arte ez zen gertazen. Agian, gizonek dantzatzearena ere moda kontua izango da! –barrez–.

Dantzaz eta genero rolez ari garela… Iragan urrian, Aitana abeslari espainiarrak bira berriko kontzertuetara eraman dituen koreografiak direla-eta polemika piztu zen. Sensualegia delakoan, hipersexualizatua, eskandalugarria zenbaiten begietan. Eztabaida zaharra da: emakumeak libreak al gara nahi dugun moduan dantzatzeko? Ala moralkeriak baldintzatuta egiten dugu? Begiratzen gaituenak gugandik espero duen horretara egokitzen dugu mugitzeko era ala geure-geurea egiteko aske sentitzen gara?
J.O.: Libre… joe, inor ez dago libre genero roletatik! Eta hori da garbi eduki behar dugun lehenengo gauza. Ala, eszenatokira bere punk proposamena aurkeztera klixe guztiekin igotzen den gizona bada librea? Ba, ez! Nor da askea eta nor dago erreprimituta? Nork egiten du besteek espero dutena? Ipurdia astintzen duen emakumeak? Ala geldi-geldi dagoen gizonak? Aldakak mugitzen dituen mutilak? Ala justu-justu erritmoa segitzen duen neskak? Baina eztabaida beti emakumeen inguruan eraikitzen da, eta hori da lehen-lehen matxismo zantzua. Aitanarekin dabiltzan dantzariak eta koreografoa ezagutzen ditugu, eta primerako lana egiten ari dira. Aitanaren beraren eboluzioa izugarria da. 24 urte ditu, aro berri honetan sexualitateaz aske hitz egin nahi du abestietan, eta hori eszena gaineko mugimenduetan islatzen da, noski. Non dago arazoa? Gaia oso konplexua da, baina sinplea era berean: artistak kontzertu batean zer eta nola kontatu nahi duen bere mobida da, eta ez luke inork epaitu behar. Baina zoritxarrez ez da gertatzen. Are gehiago esango dizut: pop musika, emakumeak eta mugimendu jakin batzuk dira kuestionatzen direnak. Beste guztiak oharkabean pasatzen dira, baina denek erreproduzitzen dituzte edo ditugu emakume- eta gizon-iruditeria jakin batzuk. Hori da amorragarriena!

Tira, esango nuke zuek sortzen duzuen guztian bai antzeman daitekeela apurketa-gogoa. Gizontasun eredu jakin bat, arrakasta eredu jakin bat, maitasun eredu jakin bat… deseraikitzeko asmoa. Euskal musikagintzaren unibertso bisualean ere badago ezer aldatzeko? Ezer berritzeko?
J.O.: Asko falta da, dena dago deseraikitzeko. Gartxotekin batera kontzertuetan aritu izan naizenean, eszenatokitik jaitsi eta jendea etorri izan zait esatera “Bua, zenbat kuestionatzen duzuen gizontasuna!”. Eta harritu egiten naiz, ez dudalako modu kontzientean egiten. Baina niretzat hain naturala den hori apurtzailea bada… gizon bat aldakak mugitzen ikustea adibidez… nire artean pentsatzen dut: “Upsss… uau! Oraindik hemen gaude”.
X.M.: Eta, bestalde, programatzaile askok oraindik mesfidantzaz ikusten dute musika ez izatea show baten protagonista bakarra. Oraindik ez dute ulertzen proposamen artistiko batean diziplina jakin bat ez nagusitzea besteen gainetik, baizik eta benetako nahasketa izatea. Klasifikatze-sistema estandarretik aldentzen bazara, zailagoa da karteletan sartzea.

Badago halako espezializazioren tirania bat arteetan? Anbiguotasuna zigortzen da honetan ere?
X.M.: Soilik Jennifer Lopez libratzen da! –barrez–.
J.O.: Dantza garaikidea behintzat, nahiko klasista da. Eta, esate baterako, bide hau urratzen hasi nintzenean, dantza garaikidetik ezagutzen nuen jende asko hasi zitzaidan aurpegi arraroak jartzen eta galdetzen: “Orain popa dantzatu behar duzu?!”
X.M.: Lehen Gartxot aipatu dugu. Ba, nolako hitzak lantzen dituen ikusita, niri munduko gauzarik naturalena iruditzen zait ipuin-liburu bat idatzi izana. Baina askok oraindik ez dute ulertzen hori. Aktorea bazara aktorea zara. Eta musikari batek soilik musika egin dezake. Hori ere aldatu behar dugu.

Ze aurreikuspen duzue 2024rako?
J.O.: Galdera ikur handia! Ni neu dezente engantxatu naiz musikarekin eta segitu nahiko nuke bide honetatik… mugimendu gehiago ikusten dut honetan, biziago dago.
X.M.: Bide seguruena edo ekonomikoki erosoena litzateke pieza berri bat sortzea 2025ean betiko zirkuituan mugitzeko. Baina orduan… zergatik edo zertarako sortzen dugu? Inertziaz? Lana edukiko dugula ziurtatzeko? Beste diziplina batzuetako profesionalekin nahasten segitzea arriskatuagoa da, baina sortzaile bezala gehiago aberasten gaitu. Bideoaren mundua ere asko gustatzen zaigu, bideoklipak eta abar.
J.O.: Teknikariak, zuzendariak… kontaktu berriak edukitzea beti da ona! X.M.: Eta ikuspegi berriak. Dantza obra bat duzunean, antzokietako programatzaileak konbentzitu behar dituzu; ikusleak gutxi izango direla nolabait asumituta dagoelako. Musikan, aldiz, publikoa konbentzitu behar duzu. Negozioa ulertzeko bi era dira, kontrajarriak.

Zer egiten duzue aisialdian?
J.O.: Ba, dantza emanaldiak ikustera soilik lagunak babesteko joaten gara! Eta ez dit lotsarik ematen esateak! –barrez–.
X.M.: Askoz gehiago joaten gara zinemara, edo antzerkia ikustera… gure inspirazio-iturri nagusiak horiek direlako. Eta moda, telesailak…
J.O.: Bai… beti esaten dena… pertsona oso normalak gara! –barrez–.